Nieuwe psychoactieve stoffen - actuele situatie in Europa (Europees Drugsrapport 2023)
De markt voor nieuwe psychoactieve stoffen wordt gekenmerkt door het grote aantal stoffen die op de markt verschijnen en het feit dat er elk jaar nieuwe verbindingen worden ontdekt. Op deze pagina vindt u een overzicht van de drugssituatie voor nieuwe psychoactieve stoffen in Europa dat is gebaseerd op gegevens over inbeslagnames en informatie van het EU- earlywarningsysteem voor nieuwe psychoactieve stoffen die voor het eerst in Europa zijn aangetroffen. Nieuwe stoffen waarvan melding is gedaan zijn synthetische cannabinoïden, hexahydrocannabinol, synthetische cathinonen, nieuwe synthetische opioïden en benzimidazol-opioïden.
Deze pagina maakt deel uit van het Europees Drugsrapport 2023, het jaarlijkse overzicht van het EMCDDA over de drugssituatie in Europa.
Voor het laatst bijgewerkt op: 16 juni 2023
Zorgen over de gezondheidsgevolgen van tot zeer krachtige stoffen, voortdurende aanpassing aan de markt en toename van de in beslag genomen hoeveelheden
De markt voor nieuwe psychoactieve stoffen wordt gekenmerkt door het grote aantal stoffen die op de markt verschijnen en het feit dat er elk jaar nieuwe verbindingen worden ontdekt. De term “nieuwe psychoactieve stoffen” omvat een breed scala aan stoffen die niet worden gereguleerd door internationale drugscontroleovereenkomsten, hoewel sommige van deze stoffen onderworpen kunnen zijn aan nationale regelgeving. In 2021 werd door de EU-lidstaten een recordhoeveelheid van 8,5 ton nieuwe psychoactieve stoffen in beslag genomen (zie de figuur Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: aantal inbeslagnames en in beslag genomen hoeveelheid, 2005-2021). Drugsproducenten blijven nieuwe stoffen creëren om wettelijke beperkingen te ontlopen. De risico’s voor de gezondheid van deze nieuwe verbindingen zijn doorgaans onbekend, waardoor consumenten mogelijk worden blootgesteld aan het risico van ernstige of zelfs fatale vergiftigingen of andere gezondheidsproblemen. De wettelijke beperkingen in Europa en in landen van herkomst buiten de EU lijken te hebben bijgedragen tot een vermindering van het aantal nieuwe derivaten van bepaalde drugs, zoals fentanyl. Aan de andere kant doemen nog steeds stoffen op die bedoeld zijn om generieke definities in de wetgeving te omzeilen. China en India blijven belangrijke bronlanden voor deze stoffen of voor de precursoren die nodig zijn om ze te produceren.
De 24 gedetecteerde nieuwe cannabinoïden vertegenwoordigen meer dan de helft van de nieuwe stoffen die in 2022 voor het eerst aan het systeem voor vroegtijdige waarschuwing van de EU werden gemeld (zie de figuur Aantal nieuwe psychoactieve stoffen die voor het eerst aan het EU-systeem voor vroegtijdige waarschuwing zijn gemeld, per categorie, 2005-2022). De grote verscheidenheid aan stoffen die in dit verband wordt waargenomen, kan het gevolg zijn van pogingen van illegale drugsproducenten om het door China in 2021 afgekondigde verbod op de hele klasse van synthetische cannabinoïden te omzeilen.
Er is toenemende bezorgdheid over het feit dat mensen die cannabis gebruiken mogelijk het risico lopen op onbedoelde blootstelling aan synthetische cannabinoïden. In 2021 is het totale aantal meldingen van kruidenmateriaal waarbij THC of andere natuurlijke cannabinoïden naast synthetische cannabinoïden werden aangetroffen, gestegen. In ten minste 13 Europese landen werden dergelijke gevallen gemeld, voornamelijk in Duitsland en Zweden,. Het is mogelijk dat dergelijke versneden producten breder verkrijgbaar zijn, maar onopgemerkt blijven. Versneden cannabis ziet er net zo uit als natuurlijke cannabis en kan als zodanig worden verkocht aan nietsvermoedende consumenten. Synthetische cannabinoïden zijn zeer krachtige stoffen, zodat versneden producten het risico van vergiftiging met zich brengen. Een bijkomend punt van zorg is dat cannabis edibles (voedingsmiddelen, vaak in de vorm van “snoepjes” die zijn doordrenkt met cannabisextract) sinds 2021 opvallender zijn geworden op de illegale Europese markt. Naast de risico’s die deze producten inhouden vanwege hun THC-gehalte en de mogelijkheid dat ze kunnen worden verward met legitieme commerciële producten, met name door kinderen, bestaat er bezorgdheid dat sommige van deze producten synthetische cannabinoïden kunnen bevatten.
De mogelijke gevolgen van de marktintroductie van cannabisderivaten op de recreatieve drugsmarkt geven aanleiding tot bezorgdheid en stellen de wetgever voor nieuwe uitdagingen. Het verschijnen van nieuwe semi-synthetische cannabinoïden in 2022 heeft deze bezorgdheid versterkt. Hexahydrocannabinol (HHC) is in mei 2022 geïdentificeerd en was in maart 2023 door 20 EU-lidstaten gerapporteerd. Drie andere semi-synthetische cannabinoïden, HHC-acetaat, hexahydrocannabiforol en tetrahydrocannabidiol, zijn eveneens waargenomen op de Europese drugsmarkt. Deze stoffen worden waarschijnlijk vervaardigd van cannabidiol dat wordt geëxtraheerd uit cannabis met een laag THC-gehalte. Ze worden online en in winkels verkocht als “legale” vervangers voor cannabis en worden aangeboden in de vorm van met HHC bespoten of vermengde wiet, die eruitziet en ruikt als natuurlijke cannabis, maar ook in de vorm van vapes en edibles. De effecten van HHC bij mensen zijn niet onderzocht, maar uit berichten van consumenten valt op te maken dat ze subjectief vergelijkbaar kunnen zijn met die van cannabis. Sommige producten zijn echter beschikbaar in vormen die hoge dosissen kunnen afgeven, wat aanleiding geeft tot bezorgdheid over de mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid van de beschikbaarheid van deze stoffen.
Synthetische cathinonen en nieuwe synthetische opioïden zijn inmiddels relatief wijdverspreid verkrijgbaar op sommige Europese drugsmarkten. Ze worden verkocht als vervangers voor stimulerende middelen als amfetamine of opioïden, zoals heroïne. In 2022 werden weer grote hoeveelheden cathinonen, zoals 3-MMC en 3-CMC, in beslag genomen. Het aantal inbeslagnames blijft weliswaar klein, maar onderscheppingen van zeer grote partijen cathinonen, die meestal afkomstig zijn uit India, wijzen erop dat deze stoffen het potentieel hebben om een grotere rol te spelen op de Europese markt voor stimulerende middelen. Deze bezorgdheid wordt verder versterkt door informatie die erop wijst dat cathinonen steeds vaker en met een grotere mate van verfijning in Europa worden geproduceerd,. Ontwikkelingen op dit gebied zijn onder meer de opsporing van chemisch gemaskeerde niet-gereguleerde vormen (N-acetyl-3-MMC) die naar Europa worden gesmokkeld om daar te worden omgezet in de gereguleerde cathinonenverbinding 3-MMC. Hoewel informatie van indicatoren zoals informatie van drug testing initiatieven erop wijst dat MDMA-producten minder vaak worden versneden dan andere illegale drugs die zij in 2021 hebben gescreend, kan het versnijden van MDMA-producten met synthetische cathinonen ook het risico op onbekende effecten en potentiële schade vergroten. In 2022 werden aan het EU- earlywarningsysteem voor nieuwe psychoactieve stoffen signalen gemeld van een mogelijke toename van synthetische cathinonen die gemaskeerd als MDMA worden verkocht of worden gebruikt om MDMA te versnijden. Hoewel de totale omvang van dit probleem onbekend is, is het gemeld door de drug testing initiatieven van ten minste drie EU-lidstaten, met name Spanje, Nederland en Oostenrijk. Tot de betrokken producten behoorden ecstasypillen, kristallen en poeders, die meestal 4-CMC (clefedron), 3-MMC, 4-MMC (mefedron) en dipentylon bevatten.
Hoewel er in 2022 formeel slechts één nieuw synthetisch opioïde is gemeld, wijzen recente signalen, voornamelijk uit Baltische landen, op een toegenomen beschikbaarheid en schade (waaronder drugsgerelateerde sterfgevallen) in verband met deze stoffen, met name het fentanylderivaat carfentanil en de zeer krachtige groep benzimidazol-opioïden, waaronder drugs zoals isotonitazeen, protonitazeen en metonitazeen. Benzimidazol-opioïden zijn opgedoken nadat zowel in de producerende landen als elders beperkende maatregelen zijn ingevoerd om de beschikbaarheid van fentanylderivaten, waaronder carfentanil, te verminderen. Omdat nieuwe synthetische opioïden zeer krachtig zijn, kan een kleine hoeveelheid voldoende zijn om een groot aantal typische straatdoses te produceren, wat een verhoogd risico op levensbedreigende intoxicaties kan opleveren. Er zijn meldingen gedaan van drugsgerelateerde sterfgevallen in verband met het gebruik van synthetische opioïden. Volgens berichten uit Estland en Litouwen zijn deze drugs inmiddels verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de fatale overdoses in deze landen. Nieuwe voorlopige gegevens uit 2023 wijzen erop dat in Letland steeds meer sterfgevallen in verband met benzimidazol-opioïden worden geconstateerd, wat een zorgwekkende ontwikkeling is. In 2022 heeft de Estse politie melding gemaakt van inbeslagnames van mengsels die de nieuwe synthetische opioïden metonitazeen en bromazolam (een nieuwe benzodiazepine) bevatten, en van mengsels de nieuwe opioïden protonitazeen, metonitazeen en xylazine, dit laatste is een sedativum en analgeticum voor diergeneeskundig gebruik, bevatten. Deze mengsels, respectievelijk bekend als “benzo-dope” en “tranq-dope”, zijn in verband gebracht met een toename van het aantal sterfgevallen door overdoses in Canada en de Verenigde Staten. In dit licht moet worden nagegaan en onderzocht welke schadebeperkende en preventieve maatregelen kunnen worden genomen om het sterfterisico in verband met het gebruik van synthetische opioïden te verminderen . Zo is bijvoorbeeld het voorstel gedaan om het beleid voor het verstrekken van de opioïdantagonist naloxon aan te passen om doeltreffender te kunnen reageren op de gezondheidsrisico’s van synthetische opioïden.
Belangrijkste gegevens en trends
Meldingen van nieuwe psychoactieve stoffen
- Eind 2022 monitorde het EMCDDA ongeveer 930 nieuwe psychoactieve stoffen, waarvan er in 2022 41 voor het eerst werden gemeld in Europa.
- In 2021 werden ongeveer 400 nieuwe psychoactieve stoffen ontdekt bij inbeslagnames (zie de figuur Aantal nieuwe psychoactieve stoffen waarvoor jaarlijks meldingen worden gedaan sinds hun eerste ontdekking in de Europese Unie, per categorie, 2005–2021).
- In 2022 ontving het EU-earlywarningsysteem voor nieuwe psychoactieve stoffen meldingen over 24 nieuwe cannabinoïden, waarmee het totale aantal dat wordt gemonitord op 245 komt.
- Sinds 2009 zijn er op de Europese drugsmarkt in totaal 74 nieuwe opioïden geïdentificeerd, waarvan één in 2022 (6 in 2021, 10 in 2020) (zie de figuur Aantal opioïden dat voor het eerst is gemeld aan het EU-earlywarningsysteem voor nieuwe psychoactieve stoffen, 2009-2022).
Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen
- In 2021 werd 242 kg wietmateriaal met een laag THC-gehalte dat synthetische cannabinoïden bevatte, in beslag genomen (37 kg in 2020; 200 gram in 2019). De inbeslagnames werden op verschillende wijze gemeld als “wiet” of “cannabis” of als THC, CBD of CBG bevattende stoffen. Daarnaast werden inbeslagnames van in totaal 12 kg cannabishasj gemeld als “CBD-hasj”.
- In 2021 waren de EU-lidstaten goed voor bijna 29 400 van de 59 620 inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen die in de Europese Unie, Noorwegen en Turkije werden gemeld, wat neerkomt op 8,5 van de totale in beslag genomen hoeveelheid van 10,8 ton. De stijging was het gevolg van een klein aantal grote inbeslagnames van cathinonen (3-CMC, 3-MMC,4-CMC) en van ketamine en GBL (zie de figuur Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: aantal inbeslagnames en in beslag genomen hoeveelheid, 2005-2021). Daarnaast werd 23 634 liter vloeistoffen met nieuwe psychoactieve stoffen in beslag genomen, voornamelijk GBL (21 455 liter) en 4-CMC (1 228 liter).
- In 2021 waren slechts 5 stoffen goed voor meer dan 80 % van de totale hoeveelheid nieuwe psychoactieve stoffen die in de EU-landen in beslag werden genomen: 3 cathinonen (3-CMC, 3-MMC en 4-CMC, samen goed voor 4,0 ton), ketamine (0,9 ton) en GBL (2,0 ton) (zie de figuur Inbeslagnames van nieuwe psychoactieve stoffen in de Europese Unie: in beslag genomen hoeveelheid, per stof, 2021).
- I• In 2021 werden aan het EU-earlywarningsysteem voor nieuwe psychoactieve stoffen740 inbeslagnames van nieuwe opioïden gemeld, waarvan 45 % carfentanil en 22 % isotonitazeen bevatte. In totaal werd 8,2 kilo materiaal in beslag genomen, waarvan 59 % (4,9 kg) carfentanil en 23% (1,9 kg) isotonitazeen. De meeste inbeslagnames vonden plaats in Noord-Europa. Estland, Letland, Litouwen en Polen rapporteerden 97 % van het totale aantal inbeslagnames en 86 % (7,1 kg) van de totale in beslag genomen hoeveelheid.
Cijfers voor alle fysieke vormen, uitgedrukt in kg.
Prevalentie van het gebruik van nieuwe psychoactieve stoffen
-
Nationale schattingen van het gebruik van nieuwe psychoactieve stoffen in het afgelopen jaar (met uitzondering van ketamine en GHB) onder jongvolwassenen (van 15 tot 34 jaar) variëren van 0,1 % in Letland tot 5,1 % in Roemenië. In het meest recente Europese onderzoek onder 15- tot 16-jarige scholieren (zie ESPAD 2019) uit 2019 werd geschat dat tussen 0,9 % tot 6,6 % van hen ooit nieuwe psychoactieve stoffen had gebruikt, variërend van 1,1 % tot 5,2 % voor synthetische cannabinoïden en 0,2 % tot 2,5 % voor synthetische cathinonen.
Spoedgevallen in ziekenhuizen in verband met nieuwe psychoactieve stoffen
-
In 2021 werd 3-MMC gemeld in 68 gevallen van acute geneesmiddelenintoxicaties in 5 Euro-DEN Plus-ziekenhuizen.
Brongegevens
De gegevens die worden gebruikt voor het genereren van infographics en grafieken op deze pagina zijn hieronder te vinden.
Over deze pagina
Aanbevolen citeerwijze: Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving (2023), Europees Drugsrapport 2023: Trends en ontwikkelingen, https://www.emcdda.europa.eu/publications/european-drug-report/2023_nl
Identificatiecodes:
HTML: TD-AT-23-001-EN-Q
ISBN: 978-92-9497-865-3
DOI: 10.2810/161905